İnnovasiya

Mobil texnoloji kompleks vasitəsilə qizilin yeralti aşindirma hasilati

Ətraflı

I. Layihənin elmi əsaslandırılması

Çox qazanclı innovasiya layihəsinə kapital qoyuluşu məsələsini diqqətinizə təqdim edirik. Bu layihə qızıl, gümüş və digər qiymətli metalların yeni yeraltı texnoloji üsulu ilə çıxarılmasını əhatə edir. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Geologiya institutunda işlənib hazırlanan mobil texnoloji kompleks metalları filizlərdən bilavasitə yatım yerində çevrəyə zərərsiz məhlullarla yuyub çıxarma imkanını yaradır. Avtomatik rejimdə çalışan və avtomobil qoşqusu içində qurulan mobil kompleks hətta az ehtiyatlı, kasıb və ya dərində yerləşən filizlərin işlənməsini qazanclı şəkildə təmin edə bilir. Bu texnologiya Böyük və Kiçik Qafqazın qızıl saxlayan bəzi təzahürlərində sınaqdan keçirilmişdi.

Geologiya institutunun Geotexnologiya qrupu aşağıda sadalanan kommersiya variantlarını təklif edir:

- Filiz obyektin birində mövcud texnoloji avadanlıqdan istifadə edərək qiymətli metalların hasilatını ortaq şərtlərdə həyata keçirmək;
- Yeni Mobil texnoloji kompleksi qurub texnoloji təcrübə və KNOW-HOW ilə birlikdə təslim etmək. İnvestorun seçdiyi filiz obyektində avadanlığı quraşdırıb hasilat prosesini işə salmaq.
- Yeraltı hasilat texnologiyasının seçilən filiz obyektində texniki problemlərini tədqiq etmək və lazım olan sınaqları keçirmək.

Qızılın bu üsulla çıxarılması ətraf mühitə ziyan vurmur.

Azərbaycanın litoloji-paleoqrafik xəritələrinin və Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunun atlası (1:1000000)

Ətraflı

I. Layihənin elmi əsaslandırılması

Azərbaycanın geologiyası artıq bir əsrdən çox öyrənilir. Bu müddət ərzində ölkədən kənar orta miqyaslı və geniş miqyaslı kəşfiyyatlar aparılmışdı. Eyni zamanda bütün çöküntü komplekslərinin paleontoloji - stratiqrafik, litoloji və struktur-tektonik xüsusiyyətləri tədqiq olunmuşdur ki, bunun da nəticəsində Azərbaycanın geoloji, tektonik, neotektonik, litoloji, seysmotektonik və s. xəritələri tərtib olunub.

Lakin müəyyən sahələr var ki, orada boşluqlar mövcuddur. Bu boşluqlardan biri – Azərbaycanın ərazisi üzrə ümumiləşdirilmiş zəngin litoloji, paleoqrafi, kartoqrafik məlumatların olmamasıdır. Bu boşluğun aradan qaldırılması üçün 1962-1963-cü illər ərzində 1:2500000 miqyasında Atlas tərtib olundu.

Lakin bu Atlas kiçik miqyaslı və qeyd olunan məlumatların məhdudluğu nəticəsində təcrübə bir çox problemləri həll edə bilmirdi. Bu atlasda yalnız böyük və kiçik Qafqazın mezokaynozoy evolyusiya mərhələsi təqdim edilib, (depressiya zonalarından başqa), paleozoy mərhələsi isə təmamilə təqdim olunmamışdır. Və sonuncu, burda təqdim olunmuş məlumatlar artıq köhnəliblər. Axırıncı 40 ildə stratiqrafiya sahəsində, fasiya və paleozoy qatında böyük dəyişikliklər baş verib, yeni nəticələr əldə edilib ki, onunla da bizim xarici həmkarlarımız tanış deyillər.

Yeni Atlasa (1:1000000) iri miqyaslı litoloji – paleoqrafik xəritələr daxildir və paleozoy eratemin (400 min il) erkən Devon dövrünün axırından bu günə kimi Azərbaycanın geoloji evolyusiyasını əks etdirir. Burada həmçinin tektonik və paleocoğrafi proseslər: bu dövr ərzində baş verən hadisələr qeyd olunub ki, bu da öz növbəsində əsas struktur elementlərin əmələgəlməsi ilə əlaqədar ortaya çıxan, struktur elementlərin əmələ gəlməsi və müəyyən stratiqrafik kompleksin potensialının qiymətləndirilməsi nəticəsindəki suallara aydınlıq verər.

Faydalı qazıntıların axtarışı və yeni Atlas üçün litoloji-paleocoğrafik xəritələrin kompleksinin işlənilməsi və buna uyğun əfsanələr – bütün bunlar geologiya elmi tərəfindən yığılan və V.V. Belousovun yeni nəşrlərində özünü göstərən, qatın analizi nəticəsində tektonik hərəkətin miqyası qiymətləndirilib (1940) və bir sıra fundamental işlər nəşr olunub (ədəbiyyatın siyahısına bax). Təqdim olunmuş işlərin arasında müxtəlif sahələrdə ayrı-ayrı növlü suxurların paylaşmasının qiymətləndirilməsinə əsaslanan (1952-1953) Rusiya platforması üzrə litoloji – fasiyal və həmçinin mezozoy və kaynozoy dövründə Avropa şelfi üzrə paleocoğrafi xəritələrin Atlasını seçmək olar.

II. Məqsəd. Məsələlər. Məlumat – metodik təminat

Yeni Atlasa Azərbaycanın geoloji kəsilişinin stratiqrafik vahidlərini nümayiş etdirən 44 rəngli xəritələr daxil edilib. Xəritələrin detalları (hissələri) yəqin ki, onların obyektiv interpretasiyalarından asılı olacaq.

Bu məqsəd ilə Atlasın tərtibatında mövcud olan geoloji və geofiziki göstəricilərdən istifadə olunacaq. Onların sistemləşdirilməsi və interpretasiyası elmin bu və ya digər sahələrində geoloji təcrübəsi olan elmi işçilər tərəfidən aparılacaq.

Layihənin məqsədi Azərbaycanın keçmiş mərhələ və dövrlərdə paleoqrafik və geotektonik mühitinin rekonstruksiyası; regionun əsas strukturlarının yaranması prosesinin və geoloji proseslərin getdiyi yerin və şəraitin tarixi paleo-relyefinin bərpasıdır.

Yuxarıda göstərilən məqsədlərə çatmaq üçün müəlliflər aşağıdakı məsələləri həll etməlidirlər:

atlasın xəritələri ilə bağlı olan flora və faunanın stratiqrafik vahidlərinin litofasiya qatı üzrə (quyulardan, təbii sızmalardan) məlumatlarının toplanması, sistemləşdirilməsi və analizi.
yaxınlıqdakı sahələri stratiqrafik vahidlərinin litofasiyası və qatını xarakterizə edən geofiziki göstəricilərin (seysmik, elektrik və s.) elmi analizi və interpretasiyası;
çöküntülərin qatında və litofasiya zonalarında tektonik qatların rolu;
dəniz hövzələrinin dibinin və yerin relyefinin təyini üçün kriterilərin əsaslandırılması;
narazıçılıqların bə “boşluqların” təyini, kəsilişlərin korrelyasiyası;
GİS) müasir məlumat texnologiyasının tədbiq edilməsi nəticəsində xəritənin tədbiqi.

Metodiki baza.

Adətən qeyd olunan geoloji mərhələ üzrə fasiyələrin paylanması zamanı müxtəlif göstəriciləri tədbiq edərək paleoqrafik xəritəni startiqrafiyanın, litologiyanın və paleontologiyanın ilkin faktları nəzərə alaraq tərtib edirlər.

Axırıncı coğrafi xəritələrdən fərqli olaraq böyük ada və dənizlərin konturları, yataqların yerləşməsi və dəniz relyefinin strukturu, klimatik şərait və s., keçmiş geoloji şərtlər kontura nisbətən dəyişib.

Paleoqrafik xəritələr müəyyən intervallara və geoloji vaxta – kəsilişlərin formasiyalarının yanına uyğunlaşıblar və onlar da, ilkin formada müəyyən yerlərdə qorunub qalan qədmi landşaftın elementlərinə əsaslanıblar. Fasiyələrin və köhnə çöküntü qatlarının ümumi tarixi – geoloji analiz üsulunu əsasən tədbiq edərək izopaxitli paleoqrafik xəritələr tərtib ediliblər.

III. Atlasın strukturu

Planlaşdırılmış atlas 2 hissədən ibarət olacaq. Birinci hissə bərk ciliddə - bu xəritələrin dəstidir, ikinci hissə - yumşaq ciliddə, izahat hissəsidir.

Birinci hissənin üz qabığında: AMEA; Geologiya İnstitutu, I hissənin adı (litoloji-paleoqrafik xəritələrin Atlası), institutun loqotipi, il və nəşriyyatın yeri. Tərkibi: bura daxildir xəritəni tərtib edən müəlliflərin siyahısı, bölmə “xəritələrin əfsanəsi” və 44 xəritənin yığılması.

1. Erkən ortadevon mərhələsi. Em və Ey fel yaşı.

2. Ortadevon dövrü. Jivet yaşı.

3. Gecdevon dövrü. Frans yaşı.

4. Gecdevon dövrü. Famen yaşı.

5. Erkəndaşkömür dövrü.

6. Perm dövrü.

7. Trias dövrü.

8. Erkənyura dövrü. Hettaiq və Sinemür yaşı.

9. Erkənyura dövrü. Plinsbax, Toar yaşı.

10. Ortayura dövrü. Aalen yaşı.

11. Ortayura dövrü. Bayos yaşı.

12. Ortayura dövrü. Bat yaşı.

13. Ortayura dövrü. Kellovey yaşı.

14. Gecyura dövrü. Oksford yaşı.

15. Gecyura dövrü. Kimeric yaşı.

16. Gecyura dövrü. Titon yaşı.

17. Erkəntəbaşir dövrü. Barrem və Valanjin yaşı.

18. Erkəntəbaşir dövrü. Hoteriv yaşı.

19. Erkəntəbaşir dövrü. Barrem yaşı.

20. Erkəntəbaşir dövrü. Apt yaşı.

21. Erkəntəbaşir dövrü. Alb yaşı.

22. Gectəbaşir dövrü. Senoman yaşı.

23. Gectəbaşir dövrü. Turon yaşı.

24. Gectəbaşir dövrü. Konyak yaşı.

25. Gectəbaşir dövrü. Santon yaşı.

26. Gectəbaşir dövrü. Kampan və Maastrixt yaşı.

27. Paleosen dövrü.

28. Erkəneosen dövrü.

29. Ortaeosen dövrü.

30. Geceosen dövrü.

31. Oliqosen və Erkənmiosen dövrü.

32. Erkən-ortamiosen dövrü. Tarxan və Çokrak yaşı.

33. Ortamiosen dövrü. Karaqan and Konk yaşı.

34. Gecmiosen dövrü. Sarmat yaşı.

35. Gecmiosen dövrü. Meotis yaşı.

36. Gecmiosen dövrü. Pont yaşı.

37. Erkəntəbaşir dövrü. Balaxan yaşı. (Məhsuldar qatın yaşı və ya MQ formalaşması)

38. Gecmiosen dövrü. Aqçaqil yaşı.

39. Erkən dördüncü dövr. Apşeron yaşı.

40. Erkən dördüncü dövr. Türkan yaşı.

41. Erkən dördüncü dövr. Bakı yaşı.

42. Orta dördüncü dövr. Xəzər yaşı.

43. Gec dördüncü dövr. Xvalın yaşı.

44. Gec dördüncü dövr. Yeni xəzər yaşı.

“Atlasa” daxil edilmiş xəritələrin müəllifləri (t. I)

Adı, soyadı	Tərtib etdiyi xəritənin mövqeyinin sayı ¹
V.B.Ağayev	8, 9, 10, 11, 13, 14, 15, 16
Ad.A.Əliyev	38, 39
Q.A.Əliyev	17, 18, 19, 20, 21
L.İ.Əliyeva	38, 39
Ak.A.Əlizadə	17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26
Q.İ.Allahverdiyev	14, 15, 16
S.Q.Əliyeva	43, 44
E.Z.Atayeva	32, 33, 34, 35
A.T.Haqverdiyev	40, 41, 42, 43
F.S.Əhmədbəyli	17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26
R.Q.Babayev	12,13,14,15,16
Ş.Ə.Babayev	27, 28, 29, 30
M.A.Bağmanov	27, 28, 29, 30
T.M.Hacıyeva	17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26
T.Ab.Həsənov	27, 28, 29, 30
T.A.Həsənov	7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14
İ.S.Həsənov	38, 39, 41, 42
A.N.Hüseynov	37
V.Q.İdrisov	28, 29, 30, 31, 37
S.K.Qaryağdı	36
B.B.Korobanov	17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26
A.B.Məmmədov	1, 2, 3, 4, 5, 6
A.V.Məmmədov	1, 2, 3, 4, 5, 6, 13, 14, 15, 16, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 38, 39, 41, 42, 43, 44
S.B.Məmmədov	28, 29, 30, 31, 37
A.M.Süleymanov	27
O.N.Şirinov	17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26
D.A.Eyvazova	7, 8, 9, 10, 11, 12

¹III bölmədə xəritənin seriya sayına uyğundur

İzahedici kağızın müəllifləri

A.V.Məmmədov (Paleozoyun litoloji-paleoqrafik xəritələri)
T.A.Həsənov (Trias və Yuranın litoloji- paleoqrafik xəritələri)
Ş.Ə.Babayev (Pliosen və Eosen litoloji-paleoqrafik xəritələri)
S.B.Məmmədov (Oliqosen – Erkən Miosenin litoloji-paleoqrafik xəritələri)
A.V.Məmmədov (Erkən-orta Miosendən Yenixəzər yaşına qədərki dövrü əhatə edən litoloji-paleoqrafik xəritələr).

V. Layihənin icra müddəti

Başlanğıcı: yanvar 2002-ci il
Sonu: mart 2003-cü il

Daha dolğun məlumat üşün müraciət edin:

Akademik Ak.A.Əlizadə
H.Cavid pr., 29A, AZ1143 Bakı, Azərbaycan
Tel: (99412) 4386230; 4975286
Faks: (99412) 4975285
E-mail: vibrahimov@gia.az

Azərbaycanın çöküntü süxurlarının mezozoy və kaynazoy kollektorlarının xüsusiyyətlərinin atlası (paleogen-miosen)

Ətraflı

I. Layihənin elmi əsaslandırılması

Məlumdur ki, məhsuldar qat (MQ) Cənubi-Xəzər Hövzəsinin əsas kollektorudur. Beləliklə geoloqlar döşənmiş çöküntü qalıqlarından daha çox bu geoloji kompleksə diqqət yönəldiblər. AMEA-nın Geologiya Institutu tərəfindən Azərbaycanın MQ çöküntülərinin kollektor suxurlarının xüsusiyyətləri haqqındakı əsərlər yuxarıda göstərilənləri təstiq edir.

Eyni zamanda Azərbaycanın miosen, oliqosen, eosen və təbaşir komplekslərində nefti və qazın sənaye həcmi MQ-ilə bir sıradadır.

Buradan belə görünürki, bu komplekslərə aid suxurların kollektor xüsusiyyətlərini kompleks şəkildə tətbiq etmək lazımdır.

Yer elmləri uzunmüddətli tarixi ərzində bu haqda çoxlu məlumat toplanmışdır. Axır illərdə Geologiya İnstitutunun xarici neft kompaniyaları və elmi-tədqiqat mərkəzləri ilə əlaqələrinin genişləndirilməsi nəticəsində daha çox qiymətli məlumat əldə edilib. Bütün məlumatlar qapalı xüsusiyyət daşıyır ki, bu da onların ümumi metodiki bazada “vahid bütöv” kimi tətbiqi və anlayışını çətinləşdirir. Beləliklə onların tədqiqi sistemləşdirilməsi və ümumiləşdirilməsi MQ-a aid olan əvvəlki əsərlərdəki kimi müasir və aktualdir, elmi və tədbiqi mənası var.

Nəzərdə tutulan sualın elmi aspekti neft-qaz tərkibi, MQ-dan fərqli olaraq tədqiq olunan stratiqrafik intervalda təkcə məsamələrarası terrogen kollektorlarda deyil həm də qat-qat karbonlu, kavernozlu vulkanogen və vulkanogen-çöküntülü suxurlar ilə bağlıdır.

Bütün bunlardan göründüyü kimi müxtəlif tipli rezervuarların kollektorlarının imkanlarının fərqli qiymətləndirilməsinin və eyni zamanda onların Azərbaycanın müxtəlif neftqazdaşıyıcı rayonlarında inkişafının xüsusiyyətlərinin öyrənilməsi zəruriyyəti ortaya çıxır.

Təqdim olunan “Azərbaycanın mezozoy və kaynazoy qabığının məhsuldar qatının kollektor xüsusiyyətlərinin Atlası” bir az əvvəlcədən təqdim olunmuş “Azərbaycanın məhsuldar qatının kollektor xüsusiyyətləri Atlası” ilə birlikdə bir-birini tamamlayaraq Azərbaycanın yer qabığının bütün çöküntü qatının kollektor xüsusiyyətlərinin təsvirini yarada bilər. Bu nöqteyi-nəzərdən hal-hazırkı tədqiqat kommersiya marağı yaradır. “Azərbaycanın məhsuldar qatının kollektor xüsusiyyətlərinin Atlasları”-nın redaktəsində iştirak edən ekspertlər qrupu və bu cürə tədqiqatlarda iştirak edən və praktiki təcrübəsi olanlar da bu proyektə cəlb edilmişdilər.

II. Məqsəd. Məsələ. İnformasiya – metodik təminat.

Proyektin məqsədi “Atlas üçün ötən illər ərzində Azərbaycanın mezozoy və kaynozoy kollektorları” halında bütün məlumatların vahid göstəricilərinin yaradılmasıdır.

Bu məqsədə çatmaq üçün aşağıda göstərilən əsas məsələlər:

son 50 il müddətdə Azərbaycanın mezozoy və paleogen –miosen süxurlarının kollektorlarının xüsusiyyətlərinə aid olan fond materiallarının və ədəbiyyatının analizi və sistemləşdirilməsi;
toplanmış məlumatların daxil olunması və onların uyğun proqram təminatı ilə işlənilməsi;
mezo-kaynozoyun təbii çıxış sahəsinin və uyğun metofasiyal analizlərin təkrar (lazım olduqda) tədqiqatlarının aparılması;
Atlasın kompyuter işlənməsinin təsviri;
sənədin tərtib olunması və hazırlanmış sənəd əsasında Atlasın nəşrə buraxılması

Əvvəlki mərhələyə əsasən işlənilən layihənin metodiki bazası litologiya, stratiqrafiya, NQR hər biri üzrə mezozoy çöküntülərinin kollektor xüsusiyyətlərinin faktiki göstəricilərinin analizi sisteminə əsaslanır. MQ-ın əvvəlki Atlaslarından fərqli olaraq müəlliflər müxtəlif növ kollektorları (vulkanogen-çöküntülü, karbon-terrigenli), çoxlumiqdarda-yüksəkkeyfiyyətli nazik kəsiklərdən, həmçinin rentgen analizləri, difraktometriya və skanerli elektron mikroskopiyadan istifadə edərək nəzərdən keçirəcəklər.

III. Atlasın strukturu

Təqdim olunan Atlas hər bir NQR-kı çöküntülərin xarakterik kəsilişlərinin mətnini və təsvirini köndələn kəsiklər, süxurların kristal-optiki xüsusiyyəti – şliflər, rentgen difraksiyası, skanerli elektron mikroskopiya göstəriləcək.

Atlasın hər bir bölməsi 1-ci cədvəldə göstərildiyi kimi Azərbaycanın NQR-dan birinə uyğun gələcək.

Cədvəl 1. Azərbaycanın tədqiq olunmuş (öyrənilmiş) NQR-ı.

Bölmə	Neftli-qazlı rayonlar
I.	Quba-Xəzəryanı-Quba
II.	Şamaxı-Qobustan
III.	Yevlax-Ağcabədi
IV.	Kür-Qabırrı çayarası

2-ci cədvəldə göstərildiyi kimi hər bir NQR özünə məxsus tədqiq olunmuş intervallar kompleksinə malikdir.

Cədvəl 2. Azərbaycanın NQR tədqiq olunmuş stratiqrafik intervalları.

NQR	İntervallar
Xəzəryanı-Quba
	Yura çöküntüləri
	Təbaşir çöküntüləri
	Eosen çöküntüləri
	Maykop çöküntüləri
	Çokrak çöküntüləri
Şamaxı-Qobustan
	Təbaşir çöküntüləri
	Eosen çöküntüləri
	Maykop çöküntüləri
	Çokrak çöküntüləri
	Konski-Qaraqan çöküntüləri
	Sarma-Meot çöküntüləri
Yevlax-Ağcabədi
	Eosen çöküntüləri
	Maykop çöküntüləri
	Çokrak çöküntüləri
	Sarma-Meot çöküntüləri
Kür-Qabırrı çayarası
	Eosen çöküntüləri
	Oliqosen-miosen çöküntüləri

Atlasın tərtibi zamanı müxtəlif litofiziki parametrlərin (toxumun tərkibi, xeyli məsaməlik, keçiricilik, sementin tərkibi) və eyni zamanda skanerli elektron mikroskopiyanın, rentgen-difraktometrik və s. analizlərin nəticələrindən istifadə olunması.

IV. Müəlliflər qrupu

Baş redaktor: akademik Alizadə Ak.A.
Redaktor, işin rəhbəri: müxbir üzvü Quliyev İ.S.
Baş redaktor müavini, icraçı rəhbər: g-m.e.d. AMEA müxbir üzvü Feyzullayev Ə.Ə.
Redaksiyanın kollegiyası üzvləri: Dr. Süleymanov S.F., dr. Atayeva E.Z., dr. Xeyirov M.B.

Müəlliflər:

Süleymanov S.F.	Proektin konsepsiyası: Azərbaycanın bütün NQR üzrə 1-ci cədvəldə göstərilən göstəricilərin yığımı, interpretasiyası və ümumiləşdirilməsi, koordinasiyanın tədqiqi; sedimentoloji hissə
Atayeva E.Z.	Stratiqrafik hissə: Azərbaycanın bütün 1-ci cədvəldə göstərilən göstəricilərinin yığımı, interpretasiyası və ümumiləşdirilməsi
Xeyirov M.B.	Sedimentoloji hissə: Azərbaycanın, bütün NQR üzrə 1-ci cədvəldə göstərilən göstəricilərinin yığımı, interpretasiyası və ümumiləşdirilməsi

İcraçılar:

Quliyev K.T.	Atlas üçün materialların yığımı və analizi, kompüter dizaynı
İsmayılova Q.Q.	Göstəricilərin işlənməsi
İbrahimov B.V.	Göstəricilərin işlənməsi
Zeynalova X.M.	Nümunələrin hazırlanması, laboratoriya eksperimentləri
Hüseynova Z.Ş.	Materialların hazırlanması, dizayn (diaqrammlar və s.)

V. Layihənin aparılması şərtləri

Başlanğıc: sentyabr 2002 il
Sonu: avqust 2003 il

Daha dolğun məlumat üçün müraciət edin:

Professor İbrahim S. Quliyev
Pr. H.Cavid, 29A, AZ 1143, Bakı, Azərbaycan
Tel: (99412) 4395619; 4975284
Faks: (99412) 4975285; 4975283
E-mail: vibrahimov@gia.az

Cənubi-Xəzər Hövzəsində aşağı pliosen (məhsuldar qat) çöküntülərinin lay sularının hidrokimyəvi atlası

Ətraflı

I. Layihənin elmi əsaslandırılması

Məlumdur ki, Cənubi-Xəzər Hövzəsinin əsas neft-qaz çöküntüləri məhsuldar qata (MQ) məxsusdur. Bununla əlaqədar olaraq məhsuldar qatın çöküntülərinin kompleks şəklində tədqiqi mühüm elmi və təcrübi əhəmiyyət daşıyır. AMEA Geologiya İnstitutunun “Neft yataqlarının hidrogeologiyası və hidrokimyası” laboratoriyası əməkdaşları bu problemin həllində çox böyük əmək sərf etmişdilər. Burada 40 ilə yaxındır ki, lay sularının və regionların hidrokimyəvi kriterilərinin dərinliklərin və karbohidrogen neft-qaz potensialının qiymətləndirilməsinin elmi-metodik tədqiqatların bünövrəsi işlənilir. Elmi-tədqiqat institutlarında və Azərbaycan Respublikasının Dövlət neft Kompaniyasının mərkəzləşdirilmiş elmi-tədqiqat laboratoriyalarında da çoxsaylı hidrokimyəvi tədqiqatlar aparılmışdır.

II. Məqsəd. Məsələlər. İnformasiya-metodiki təminat.

Cənub Xəzər çökəkliyinin (CXÇ) aşağı pliosen məhsuldar qatının (MQ) çöküntülərinin lay sularının hidrokimyəvi xəritəsinin əsası AMEA-ın Geologiya İnstitutu və SOCAR-da aparılan 8233 lay sularının hidrokimyəvi analizindən və onların tərkibində J və Br miqdarını göstərən 1342 analizlərin saylarının xüsusiyyətindən və sistemləşdirilməsindən asılıdır. Tədqiqatlar CXÇ-in bütün 42 yataqlarında, (NQR) və neft-qaz regionunun 9 yatağı daxil olmaqla aparılıb.Tədqiqatlar CXÇ-in bütün 42 yatağında, Abşeron yarımadasının neft-qaz regionunun (NQR) 9 yatağıda (Binəqədi, Bibi-Heybət, Qala, Buzovna-Maştağa, Lökbatan –Puta, Quşxana, Suraxanı, Balaxanı-Sabunçu-Ramanı, Qaraçuxur, Zirə); Abşeron arxipelaqının 9 NQR-da (Gürgan-dəniz, Darvin Küpəsi, Pirallahı, Cənub, Neft Daşları, Günəşli, Bahar, Çilov adası, Byandovan) və Aşağıkür NQR-da (Neftçala, Babazənan, Qalmaz, Mişovdağ, Kürovdağ, Kürsəngə, Qarabağlı, Xılı, Durovdağ, B.Hərami, Pirsaat) tədqiqatlar aparılmışdırlar.

III. Atlasın strukturu

Atlas müxtəlif illərdə ayrı-ayrı təşkilatlar tərəfindən aparılan MQ-ın lay sularının hidrokimyəvi tədqiqatlarının qrafiki variantıdır.

Atlas NQR və CXÇ-ki əsas hidrokimyəvi parametrlərinin mühitdəki dəyişkənliyinin keyfiyyətli və kəmiyyətli xüsusiyyətlərini göstərir. Atlasda qrafiki şəkildə lay sularında kationların (Na+K+ , Ca+, Mg++), anionların (Cl-, SO4--, CO3-, HCO3-), naften turşularının miqdarının dəyişməsi, ümumi minerallaşmanın göstəriciləri təqdim edilmişdir. Bundan əlavə B.A.Sulunun əmsalı əsasında (suların metomorfoziyası əmsalı) bəzi yataqların müxtəlif intervalı kəsilişində lay sularının genetik növləri təyin edilmişdir ki, bu da öz növbəsində struktur bazada hidrokimyəvi xəritə kimi təqdim olunub ( MQ-ın yuxarı hissəsində).

MQ kəsilişində lay sularındakı mikro elementlər (J və Br) qistoqramma şəklində təqdim olunur.

Alt və üst MQ hidrokimyəvi regional xəritəsi 9 hidrokimyəvi parametrləri (Na+K+, Ca++, Mg++,Cl-, HCO3-, CO3--, SO4--, Σ (a+k, Na/Cl/ həçinin atlasa daxil edilib). Atlas MQ-ın CXÇ-də hidrokimyəvi tədqiqatların nəticələrinin birinci qrafik xüsusiyyətidir, geoloq və hidrogeoloqların müxtəlif elmi və təcrübəvi problemlərinin həlli üçün olduqca rahatdır.

Atlas, A3 rəngli formatda tərtib olunub.

Cədvəl 1. Azərbaycanın öyrənilmiş regionları

Bölmə	Neftli-qazlı reqion
I.	Abşeron arxipelaqı
II.	Abşeron yarımadası
III.	Bakı arxipelaqı
IV.	Aşağı-Kür çökəkliyi

Cədvəl 2. Azərbaycanın NQR-ın stratiqrafik intervalı

OQB	Intervallar
Abşeron arxipelaqı
	Gürgan dəniz, Darvin küpəsi, Pirallahı, Günəşli, Çilov adası, Neft Daşları, Cənub, Bahar, Gün-dəniz
Abşeron yarımadası
	Quşxana, Lökbatan-Puta, Binəqədi, Bibi-Heybət, Qala, Buzovna, Maştağa, Suraxanı, Balaxanı-Sabunçu-Ramanı, Qaraçuxur, Zirə
Bakı arxipelaqı
	Kənizədağ, Sanqaçal-dəniz, Duvannı-dəniz, Xara-Zirə dəniz, Akət-dəniz, Daşgil, Bandovan
Aşağıkür çökəkliyi
	Neftçala, Babazənan, Qalmaz, Mişovdağ, Gürovdağ, Gürsənqə, Qarabağlı, Xilə, Durovdağ, B.Hərami, Pirsaat

IV. Müəlliflər qrupu

Atlas AMEA-nın Geologiya İnstitutu tərəfindən tərtib olunub.

Redaksiya kollegiyası

Baş redaktor: akdemik Əli-zadə Ak.A.
Redaktor, işin rəhbəri: akdemik Quliyev İ.S.
Baş redaktor müavini,işi yerinə yetirən: AMEA-nın müxbir üzvi Feyzullayev A.A.

Cədvəl 3. Tədqiqatçılar

A.A.Feyzullayev	Layihənin konsepsiyası; tədqiqatın koordinasiyası
R.A.Qurbanova	Tədqiqatın koordinasiyası, Hidrokimyəvi hissə, 1-ci cədvəldə təqdim olunan Azərbaycanın NQR-ın ümumi göstəricilərinin xüsusiyyəti və interpretasiyası
S.A.Abbasova	Göstəricilərin işlənilməsi, yığılması, kompüter dizaynı
Z.Ş.Hüseynova	Göstəricilərin işlənilməsi, yığılması
A.N.Babazadə	Göstəricilərin işlənilməsi, yığılması, kompüter dizaynı
A.R.Həmidova	Göstəricilərin işlənilməsi, yığılması, kompüter dizaynı

V. Layihənin yerinə yetirilmə müddəti:

Başlanğıc: fevral 2007-ci il
Son: noyabr 2007-ci il

Daha dolğun məlumat üçün müraciət edin:

Professor Ibrahim S.Quliyev
H.Cavid pr., 29A, AZ1143 Bakı, Azərbaycan
Telefon: (99412) 4395619; 4975284
Faks: (99412) 4975285; 4975283
E-mail: akperf@yahoo.com; vibrahimov@gia.az